سهم اندک زنان از حجره‌داری در بازار سنتی سیرجان
حاجیه بازاری
بازار یکی از ارکان مهم و تاریخی شهرهای ایران محسوب می‌شود. فضایی اقتصادی که با سنت پیوند دیرینه ای دارد و حتا به محافظه‌کاری شناخته می‌شود.
همین در خط مقدم سنت بودن و اینکه سابق بر این بازارهای سنتی ایران کاملا مردانه اداره می‌شد، چه بسا موجب شده که حتا امروزه نیز زنان به عنوان فروشنده یا حجره‌دار حضور بسیار کمرنگی در بازار داشته باشند و همچنان این پیشه نیز مانند بسیاری از مشاغل دیگر در ایران در انحصار مردان بماند.
با وجود تحول جامعه‌ی ایران و حتا آمار بالای زنان تحصیل کرده‌ی علم‌جو یا هنرجو نیز اما این همه موجب نشد که در بازار نیز تحولی شود با اینکه زنان زیادی نیز این سال‌ها در عرصه فعالیت اقتصادی و تجاری به طور مستقیم وارد شده‌اند. اما ناگرچه عمده پاساژها و بازارهای طبقاتی مدرن تقریبا زنانه اداره می‌شوند اما همچنان نقش و حضور زنان در فضای بازارهای سنتی کمرنگ و گاهی نزدیک به صفر بوده است!
هرچند در دوران معاصر و با بازتر شدن فضای کار زنان در بیرون از خانه و محیط‌های عمومی تعدادی از زنان نیز در بازارهای سنتی مشغول به کار شده اند. این موضع در مورد بازار سنتی سیرجان نیز صادق است و برای نمونه مشاهده شده که زنان در برخی حجره‌های بازار جهرو به پارچه‌فروشی مشغول هستند و یا همین مورد در مورد بازار قوّتو هم مشاهده شده است هرچند در دو راسته‌ی جدیدتر بازار سنتی هنوز چنین پدیده‌ای دیده نشده و گزارش نشده است!
بنابراین تعداد زنانی که در بازار سنتی سیرجان در حال کسب درآمد از این طریق هستند، انگشت شمار است.
برای حضور کمرنگ زنان در بازارهای سنتی ایران دلایل متعددی وجود دارد. در مجموع زنان در کشورهای خاورمیانه به طور تاریخی فضای کمی را در عرصه عمومی به خود اختصاص می داده‌اند. فضاهای عمومی عمدتاً به خاطر فرهنگ و ارزش‌های حاکم بر این جوامع مردانه به شمار می‌آمده است.
زنان سیرجانی تجارت در فضای مجازی را ترجیح می‌دهند
در همین باره سوالی که از زنان سیرجانی پرسیدم راجع به این بوده که درباره کار کردن در محیطی مثل بازار سیرجان چه حسی و چه دیدگاهی دارند؟
در واکنش به پرسش عمومی ما، اکثر زنان شرکت کننده در نظرسنجی برای حضور در بازار سنتی علاقه ای از خود نشان ندادند. آنان از تمایل به داشتن مشاغل خانگی و فروش در فضای مجازی یا از طریق واسه‌گر گفتند.
وقتی همه مرد هستن، راحت نیستی آبجی!
همین پرسش را از برخی مردان حجره‌دار در بازار سنتی پرسیدیم که نظرشان درباره حضور زنان فروشنده در بازار سنتی چیست؟
بیشتر اشاره آن‌ها به یک فضاست که به طور سنتی از گذشته تا کنون مردانه بوده و همین موضوع موجب شده که مردانه بودنش را نیز حفظ کند. یکی از کسبه با اشاره به همین فضا توضیح می‌دهد: وقتی همه مرد هستند، یک زن در میان این جمع جلب توجه می‌کند و ممکن است خودش راحت نباشد: وقتی همه مرد هستن، راحت نیستی آبجی!
با این وجود برخی کسبه هم به تک و توک فروشندگان زن در بازار سیرجان به عنوان همچراغ گهگاهی اشاره دارند و تاکید دارند که مشکلی خاصی هم ایجاد نشده و اگر بازار هنوز مردانه است به خاطر سنت فرهنگی حاکم بر آن از قدیم است.
با این وجود از لا به لای حرف‌های آن‌ها نیز می توان فهمید که زنانی که به عنوان همچراغ از آنان یاد می کنند، در واقع حجره دار نیستند و گاهی در غیاب پدر یا شوهر برای بسته نماندن حجره به بازار می آیند.
جدیت در کار و دوری از صمیمت زیاد
در نهایت از برخی از زنان که تجربه فروشندگی در بازارهای قدیمی را دارند، خواستم توضیح بدهند که کار کردن در بازار چه چالش‌هایی را برایشان به همراه داشته و اینکه آیا محیط بازار از فضایی صرفا مردانه به فضایی که برای حضور مرد و زن در کنار هم محیط مناسب و بدون دردسری شده باشد تبدیل شده است؟
یکی در پاسخ می‌گوید: «داخل بازار سیرجان هنوز محل امن و آرامی برای کار بانوان نیست و هنوز جا دارد فرهنگ سازی شود.»
زنی که تجربه کار در بازار تهران و تولیدی‌های آنجا را دارد هم از آن به عنوان خاطره‌ای خوب می‌گوید: بستگی به خودت دارد. برای من که مشکل و مزاحمتی پیش نیامده.
اکثرا معتقدند خود زن شاغل در این محیط‌ها اگر در کارش جدیت به خرج بدهد و به صمیمیت‌های بی‌مورد دامن نزند، موفق می‌شود: «خودت حرف‌ها و رفتارهای دیگران را تعیین می‌کنی که دیگران چه فکری در موردت داشته باشند و باهات رفتار کنند. اگه سرت به کار خودت باشه مطمئن باش موفق هم میشی. رفتار دیگران با خودمان را خودمان تعیین می کنیم. اگر محترمانه و متشخصانه رفتار کنیم و برای روابط اجتماعی‌مان حد و حدود و خط قرمز داشته باشیم، دیگران هم حساب کار دست‌شان می‌آید که با کی طرفند. اما اگر نه. همه جا سفره دل‌مان را باز کنیم و با همه صمیمی بشویم و بگو بخند و شوخی راه بندازیم، طبیعی‌ست که حد و مرزها شکسته می‌شود. باید سرمان به کار خودمان باشد و تمرکز کنیم روی کسب و کارمان.»