وضعیت وخیم آبهای زیرزمینی دشت سیرجان
نی گذاشتیم و زیر پای‌مان را می‌مکیم!
"شناسایی آبهای زیرزمینی جهت حفر چاه" پیامکی بود که در کمال ناباوری هفته‌ی گذشته روی گوشی اغلب سیرجانی‌ها رسید! پیامکی تبلیغاتی که از بی‌عملی یا دست کم بی‌اثری همه‌ی حرف‌ها و شعارهای مسوولان سیرجانی در موضوع آب پرده برمی‌دارد وگرنه که صاحب این تبلیغ از دردسرهای تبلیغش بیم می‌داشت و چراغ خاموش کارش را پیش می‌برد.
چنانکه در سالهای اخیر شاهد چاه آب داشتن بسیاری از خانه باغ‌ها برای پرکردن استخر در کل منطقه شهرستان بوده‌ایم. زیرا چند سالی بود که از فرمانداری تا اداره آبیاری پیرامون خاموشی دوره‌ای موتور پمپ‌ها، جلوگیری از حفر چاه غیرمجاز، توقف صدور مجوزهای جدید و وضعیت نگران کننده‌ی سفره‌های آبهای زیرزمینی حرف‌ها و شعارهای زیادی خبری می‌شد که ال می‌کنیم و بل می‌کنیم. پس کو ؟ تهش شد این؟ شاید مسوولان ما هنوز باور نکرده‌اند عمق بحران را! بحرانی چندوجهی که اگر یک جستجوی ساده در اینترنت هم کنند، عمق فاجعه در ابعاد مختلف بیشتر دست‌شان می‌آید. فاجعه‌ای که فقط به ورشکستگی آبی مربوط نیست. ورشکستکی خاک، مرتع، فرونشست زمین و پیشرفت شوره‌زار و در نتیجه بیابان‌زایی هم دنبال خود دارد.
چکیده‌ی یک تحقیق علمی در همین دانشگاه صنعتی سیرجان خودمان می‌گوید: حفر چاه‌های متعدد عمیق و برداشت بی رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و همچنین خشکسالی در سالهای اخیر، باعث پایین رفتن بسیار شدید و سریع سطح آبهای زیرزمینی شده است. این عوامل خطر کمبود آب آشامیدنی در شبکه آبرسانی را به دنبال خواهد داشت.
دشت سیرجان از جمله مناطقی است که به دلایل فوق شدیداً تهدید می‌شود، به حدی که منطقه سیرجان از نظر خطر کاهش شدید در سفره‌های آب شیرین و پیشروی سریع سفره‌های آب شور، از نظر کارشناسان آب به عنوان یکی از مناطق فوق بحرانی معرفی شده است. افت زیاد سطح آب زیرزمینی در دشت سیرجان به گونه ای چشمگیر و قابل تامل سبب نشست‌های شدید منطقه‌ای زمین و درنتیجه عدم امکان احیای سفره‌های آب زیرزمینی در آینده می‌شود. دراین مقاله ضمن بررسی وضعیت افت آبهای زیرزمینی دشت سیرجان درگذر زمان، پیش بینی نشست منطقه ای زمین و پیشروی نشست با کمک داده‌های آماری ارائه شده است.
نقش مخرب مصرف بی‌رویه در کاهش کیفیت
آب سیرجان و آلودگی به فلزات سنگین
در چکیده‌ی تحقیق دیگری که نشریه دانشگاه علوم پزشکی تربت حیدریه در تابستان 1393 پیرامون دشت سیرجان منتشر کرده، آمده است: آلودگي محيط به فلزات سنگين بدليل داشتن ثبات شيميايي و قدرت تجمع پذيري در بدن موجودات زنده، مشكلي بهداشتي در مقياس جهاني است.مقادير بالاي اين فلزات باعث افزايش مرگ و مير، اختلالات مرفولوژيكي، كاهش رشد و اثرات ژنتيكي در انسان مي شود. اين تحقيق جهت بررسي غلظت فلزات سنگين منابع آب زيرزميني دشت سيرجان و مقايسه نتايج با استاندارد‌هاي موجود صورت گرفت.
فعال شدن گسل‌ها
تحقیق دیگری در وزارت علوم منتشر شده که طبق آن گسل‌ها تأثیر گذار و تاثیرپذیر از سفره‌های آب زیرزمینی هستند. از یک طرف تاثیر مهمی بر منابع آب زیرزمینی دارند و باعث هدایت و تشکیل سفره‌های آبی می‌شوند. تعیین میزان ارتباط بین آنها می‌تواند در شناسایی منابع آبی جدید کمک کند. هدف این پژوهش بررسی ارتباط بین گسل‌ها ومنابع آب زیرزمینی دشت سیرجان به صورت کاملاً کمّی و عددی بود. در دیگر سو از بین رفتن یک سفره می‌تواند بر فعال کردن گسل تاثیر مستقیم بگذارد.
پیامد شوری آب
در تحقیقی دیگر کمّیت و کیفیت آبهای زیرزمینی دشت سیرجان، شناسایی و ارزیابی پیامدهای ناشی از برداشت بی‌رویه از سفره آب زیرزمینی و ارائه راهکارهای مفید برای مشکلات پیش رو بررسی شده است.
هدف این تحقیق، بررسی کمّیت و کیفیت آبهای زیرزمینی دشت سیرجان، شناسایی و ارزیابی پیامدهای ناشی از برداشت بی رویه از سفره آب زیرزمینی و ارائه راهکارهای مفید برای مشکلات پیش رو است. بدین منظور کلیه اطلاعات هواشناسی، هیدرولوژیکی، هیدروژئولوژیکی، زمین شناسی و جغرافیایی منطقه جمع آوری و تجزیه و تحلیل شده است. نقشه‌های کیفیت شیمیایی و هم عمق سطح آب زیرزمینی منطقه به کمک نرم افزار ArcGIS رسم و پس از آن اضافه برداشت، افت سطح ایستابی، کسری مخزن و تغییرات شوری آب زیرزمینی در قسمت‌های مختلف دشت محاسبه گردید. حفرچاه‌های متعدد عمیق و برداشت بی رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و همچنین خشکسالی و کاهش بارش در سالهای اخیر باعث پایین رفتن بسیار شدید و سریع سطح آبهای زیرزمینی دربسیاری از مناطق ایران شده است. این عوامل نه تنها خطر کمبود آب آشامیدنی درشبکه آبرسانی را به دنبال خواهد داشت بلکه سبب نشست‌های شدید زمین و در نتیجه عدم امکان احیای این سفره‌ها در آینده می‌شود. اشکال دیگر این وضعیت پیشروی سفره‌های آب شور و گسترش شوره زارها و پیشروی نسبتا سریع آنها در برخی مناطق است و دشت سیرجان از جمله مناطقی است که به دلایل فوق شدیدا تهدید می‌شود به حدی که منطقه سیرجان از نظر آبهای شرب زیرزمینی به عنوان یکی ازمناطق بحرانی معرفی شده است.
دراین مقاله ضمن بررسی وضعیت افت آبهای زیرزمینی درگذرزمان پیش بینی گسترش و پیشرفت شوره زار دردشت سیرجان بصورت تحلیلی ارایه شده است. همچنین طبق محاسبات انجام شده سطح آب زیرزمینی دشت سیرجان طیّ سالهای گذشته همواره دارای سیر نزولی بوده است، بطوری‌که از سال آبی 1381-1380 تا سال 1386-1385 به طور متوسط سالانه حدود 80 سانتیمتر افت داشته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد برداشت بی رویه از سفره آب زیرزمینی دشت، پیامدهایی همچون تغییر کیفیت آب زیرزمینی، افزایش مصرف انرژی استحصال آب زیرزمینی، افزایش آسیب پذیری دشت نسبت به خشکسالی، نشست زمین، از بین رفتن اکوسیستم منطقه و خشک شدن باغات و... را نیز به دنبال داشته است. بنابراین چنانچه اقدام جدی و مؤثری در این زمینه صورت نگیرد، در آینده این منطقه نه تنها با تشدید این پیامدها، بلکه با مشکلات اقتصادی و اجتماعی نیز مواجه خواهد شد.