سمیرا سرچمی: فصد یک روش درمانی اضطراری ست که باید با تشخیص متخصص طب سنتی ایرانی انجام بشود. فصد واژهای عربی و در اصل به معنای شکافتن و زدن رگ است که در گذشته به وسیله یک ابزار کوچک فلزی به نام «نیشتر» انجام میشد و شکل و اندازه آن برای هر رگ متفاوت بود.
در نظر حکما، فصد استفراغی است کلی که در آن اخلاط اربعه به وسیله جدا شدن عروق در اثر نیشتر (تیغ) خارج میگردند. در طب سنتی به عمل خارج کردن خون از وریدها (سیاه رگها) برای مداوای برخی بیماریها به هنگام ضرورت، فصد گفته میشود.
حکما و پزشکان طب سنتی معتقدند بدن انسان از چهار خلط خون، بلغم، صفرا و سودا تشکیل یافته است که اگر میزان این چهار خلط در تعادل و تناسب باشد، بدن در حالت سلامت قرار دارد اما اگر از تعادل خارج شود بدن دچار بیماری میشود و فصد یکی از راههای نزدیک نمودن بدن به اعتدال میباشد.
علیرضا صالحی محقق طب اسلامی ایرانی است و در همین باره به سخن تازه میگوید: «فواید فصد بسیار زیاده . فصد سودای مضر بدن را از نواحی خاص که قابل حجامت نیست خارج میکند. تاثیرات بسیاری عالی در درمان ضعف چشم مشکلات روحی روانی، میگرن، سینوزیت، ریزش مو، مشکلات قلبی عروقی و تنفسی و رگ سیاتیک، دیسک کمر و گرفتگی عضلات داره. البته انتخاب رگ درست و درست فرو کردن تیغ در رگ بسیار مهمه و تدابیر غذایی قبل و بعد از فصد بسیار اهمیت داره.»
او درباره عوارضش می گوید: زیاد فصد غیر اصولی انجام دادند که خونگیری زیاد بوده. عوارض جدی در فصد وجود ندارد مگر در موارد کم خونی که می تواند باعث ضعف بدن و ضعف سیستم ایمنی بشود.
به گفتهی صالحی فصد یعنی خونگیری در مواردی که غلبه سودا یا غلبه دم در کل خون یا ناحیه خاصی از بدن وجود داشته باشد و در طب سنتی ایرانی علاوه بر حجامت و بادکش، یک شیوه درمانی و پیشگیری دیگر نیز به نام فصد وجود دارد که از قدیم از آن استفاده میشده اما امروزه کمتر به کار میرود و واژه آن برای اغلب افراد نا آشناست. در روایات اسلامی آمده است که فصد یک روش درمانی مجاز و مطلوب است و آن را همچون حجامت از درمانهای قابل پذیرش شمردهاند.
او خواص فراونی برای فصد خون برمیشمارد که همهی آنها در این گزارش خلاصه نمیگنجد!
او روش انجام فصد را توضیح می دهد و از تفاوت فصد و حجامت می گوید: فصد به دو صورت سوزنی که همان کیسهایی است و فصد سنتی انجام میگردد که با تجویز پزشک، نوع آن تعیین خواهد شد. فصد و حجامت هر دو برای پیشگیری و درمان برخی بیماریها به کار میروند اما تفاوتهایی دارند. در فصد خونگیری از عروق اصلی است و رگ را کاملا میگشایند تا مقدار مشخصی خون از بدن بیمار خارج شود. خونی که در فصد از بدن خارج میشود، غلیظ بوده و اخلاط و سموم را از عمق بدن خارج مینماید. در حجامت ابتدا بخشی از بدن مانند کتف، صورت، دست و پا را بادکش نموده و با ابزاری مخصوص(تیغ جراحی) خراش میدهند، تا خون رقیقی از مویرگهای داخل عضله خارج شود و همان نواحی از سطح پوست از اخلاط پاک گردد. این عمل باعث پاک شدن همان عضو شده و برخلاف فصد از جوهر روح نمیکاهد.حجامت، بدن را تنقیه(پاکسازی) خاص نموده ولی فصد تنقیه عام میکند. در عمل فصد، فضولات از قعر تن خارج میشوند.
این عطار برای فصد موارد منع و زمان بندی نیز مشخص میکند اگرچه زمان بندی ادعایی او چندان علمی به نظر نمیرسد و بیشتر شبیه باور است.
به گفتهی او فصد خونگیری از سیاه رگ هست اما همه رگ هایی که سطح پوست هستند و قابل رویت سیاه رگ هستند.
مرز دانش پزشکی و خرافات طبابت در مورود فصد خون
مهین بهزادپور پزشک عمومی اما معتقد است فصد خون علمی نیست و اگرچه نمی توان برخی فوایدش را برشمرد اما مثل استفاده از حمل و نقل قدیمی در مقابل وسایل امروزی است و مگر برای جا به جایی مردم قدیم با گاری نمی شود فوایدی برشمرد؟
به نظر او فصد خون با ادعای بازیابی خون انجام می شود اما عمل خطرناکی است.درحالی که به نظر این پزشک برای بازیابی گلبول های سفید و قرمز خون بعد از 120 روز طول عمر این گلبولها به طور طبیعی اتفاق می افتد و نیاز به رگ زنی و حجامت و فصد خون نیست و کبد و طحال خود به خود این کار را انجام میدهند. او فصد خون را توصیه نمی کند و حتا رگ زنی پیشانی را عملی خطرناک می داند که طی آن ممکن است رشته های عصبی چهره قطع شوند و افتادگی پلک از عوارض شایع فصد خون است.