تهدید گردشگری شتابزده و بی‌تامل برای کفه نمک
آسیب‌های دورهمی در دل کفه!
در حالی که تابستان داغ سیرجان فرصت مناسبی برای فعالیت‌های گروهی در فضای باز فراهم می‌کند، روز سه‌شنبه ۱۴ مرداد، جمعی از علاقه‌مندان به طبیعت و ورزش تصمیم گرفتند در منطقه‌ی بکر و زیبای کفه نمک سیرجان همایش دوستانه‌ای برگزار کنند؛ حرکتی خودجوش، با وعده‌ی پیاده‌روی سبک، معاشرت، تنقلات ساده و تماشای چشم‌اندازهای طبیعی.
طبق اعلام برگزارکنندگان، زمان گردهمایی ساعت ۱۶:۳۰ در پارکینگ مقابل مهدیه سیرجان تعیین شده بود و قرار بود پس از تجمیع، گروه به‌صورت دسته‌جمعی راهی کفه شود. برای میهمانان، ساندویچ سرد و آب معدنی به عنوان پذیرایی در نظر گرفته شده بود. برگزارکنندگان در اطلاعیه رسمی خود بر رعایت اصول محیط‌زیستی و پرهیز از رهاسازی زباله تأکید کرده بودند.
اما این فراخوان، واکنش‌هایی پررنگ و نگران‌کننده نیز به‌دنبال داشت.
صدای منتقدان
در همان ساعات ابتدایی انتشار دعوت‌نامه، برخی از فعالان محیط‌زیست و دوستداران طبیعت، نگرانی‌های جدی خود را نسبت به برگزاری این برنامه در یکی از مناطق حساس اکولوژیکی استان کرمان اعلام کردند.
مریم کاظمی، فعال محیط‌زیستی، با لحنی هشداردهنده در پاسخ به این فراخوان نوشت:
«به شخصه کاملاً مخالف این برنامه‌ام. هیچ زیرساختی آماده نیست؛ این به کنار، کلی تخریب خواهیم داشت و فاجعه‌هایی از قبیل انباشت زباله و... امیدوارم به خیر بگذره.»
او همچنین در پیام‌های بعدی تأکید کرد که نبود سرویس بهداشتی، ناآگاهی عمومی درباره نحوه حرکت روی ترک‌های سطح نمکی، و همراهی کودکان در فضایی که شکنندگی زمین مشهود است، می‌تواند به خطرات بالقوه‌ای تبدیل شود.
یکی از همشهریان که قصد دارد در برنامه شرکت کند، با نقل قول از شرکت‌کنندگان دیگر می‌گوید: «میگن سرویس بهداشتی ندارن، فقط یه تانکر آب میارن.» از دید بسیاری از دوستداران محیط‌زیست، ورود گروهی انسان‌ها به این منطقه بدون برنامه‌ریزی دقیق، بدون راهنمایان آگاه و بدون رعایت اصول حداقلی طبیعت‌گردی، تهدیدی برای بستر نمکی و حیات طبیعی اطراف آن است.
چرا کفه نمک مهم است؟
کفه نمک سیرجان یکی از جاذبه‌های طبیعی منحصربه‌فرد جنوب استان کرمان است. این پهنه‌ی نمکی، بستر بی‌نظیری از بلورهای سفید، ترک‌های منظم طبیعی و سکوت گسترده‌ی کویری دارد که در برخی فصل‌های آبگیری میزبان پرندگان و جانورانی است که به سختی با اقلیم منطقه سازگار شده‌اند.
این ناحیه اما نه پارک طبیعی‌ست، نه منطقه حفاظت‌شده رسمی؛ از همین‌رو در برابر ورودهای بی‌برنامه بسیار آسیب‌پذیر است. ترک‌های سطحی آن با عبور بی‌احتیاط انسان‌ها یا وسایل نقلیه، فرو می‌ریزند، نظم زمین‌شناسی‌اش به‌هم می‌ریزد، و زباله‌هایی که بر سطح آن باقی می‌مانند، تا سال‌ها باقی خواهند ماند.
طبیعت‌گردی را به فاجعه بدل نکنیم
در یک نگاه کلی، برگزاری برنامه‌های دسته‌جمعی در دل طبیعت می‌تواند فرصتی برای آشتی دوباره با زمین و محیط‌زیست باشد، مشروط به آنکه با آموزش، برنامه‌ریزی، و رعایت استانداردهای پایه‌ای همراه شود.
در مورد همایش کفه نمک، نیت برگزارکنندگان ظاهراً مثبت و فرهنگی بوده؛ اما عدم پیش‌بینی زیرساخت‌ها، نبود راهنمای تخصصی محیط‌زیستی، فقدان سرویس‌های بهداشتی، و بی‌توجهی به ظرفیت محیط، می‌تواند این رویداد ساده را به مصداقی از تخریب طبیعت بدل کند.
انتقادها و دغدغه‌های مطرح‌شده نشان می‌دهد سیرجان به‌شدت نیازمند گفت‌وگو میان فعالان مدنی، گردشگران، و نهادهای رسمی برای تعیین چارچوبی مشخص در استفاده از ظرفیت‌های طبیعی‌اش است. تا دیر نشده، باید راهی برای جمع میان لذت بردن از طبیعت و حفظ آن پیدا کرد؛ چراکه زمین نه بی‌نهایت تاب‌آور است، نه فراموش‌کار.
از سکوت هزارساله تا نگرانی‌های امروز
در جنوب‌غرب استان کرمان و در حاشیه دشت سیرجان، پهنه‌ای سفید و بکر گسترده شده که سال‌ها از چشم گردشگران دور مانده بود؛ کفه نمک سیرجان. این پهنه نمکی که در فصول خشک مانند دریایی یخ‌زده به نظر می‌رسد، با چشم‌انداز یکدست و سکوت کویری‌اش، از معدود جاذبه‌های طبیعی منحصربه‌فرد ایران است. اما طی سال‌های اخیر و به‌ویژه با گسترش شبکه‌های اجتماعی، نام آن بیشتر بر سر زبان‌ها افتاده و گردشگران، عکاسان و طبیعت‌دوستان به سوی آن روانه شده‌اند. این استقبال، اگرچه به معرفی بیشتر این جاذبه کمک کرده، اما نگرانی فعالان محیط‌زیست را نیز برانگیخته است.
کفه نمک سیرجان حاصل هزاران سال تبخیر آب‌های سطحی و زیرزمینی در یک فرورفتگی طبیعی است. هر بارش باران و ورود آب به این پهنه، پس از تبخیر، لایه‌های تازه‌ای از نمک را به جا می‌گذارد. این لایه‌ها گاه به چندین سانتی‌متر ضخامت می‌رسند و سطحی براق و سفیدرنگ ایجاد می‌کنند.
در روزهای بارانی یا پس از ذوب برف‌ها، آب نازکی روی این سطح جمع می‌شود و خاصیت آینه‌ای آن را دوچندان می‌کند؛ صحنه‌ای که برای عکاسان و گردشگران، به‌ویژه هنگام طلوع و غروب خورشید، چشمگیر و رؤیایی است. این پهنه نمکی همچنین زیستگاه گیاهان و جانوران خاص و مقاوم به شوری در حاشیه خود است که بخشی از چرخه بوم‌شناسی منطقه را تشکیل می‌دهند.
رشد گردشگری در کفه نمک
تا چند سال پیش، بازدید از کفه نمک محدود به مردم محلی یا معدود طبیعت‌گردانی بود که مسیرهای ناشناخته را جست‌وجو می‌کردند. اما انتشار تصاویر آن در فضای مجازی و شکل‌گیری تورهای کویرگردی باعث شد این منطقه به سرعت به یکی از مقاصد گردشگری محبوب تبدیل شود. گردشگران برای تجربه حس راه‌رفتن روی «دریای سفید» و لذت‌بردن از سکوت و آرامش کویر، مسیر سیرجان را در پیش می‌گیرند. تورهای عکاسی، پیاده‌روی در کفه، تماشای ستارگان در شب و ثبت انعکاس آسمان بر روی سطح نمکی، از جمله فعالیت‌هایی است که این روزها در این منطقه انجام می‌شود.
نگرانی‌های فعالان محیط‌زیست
با افزایش حضور گردشگران، چالش‌ها و نگرانی‌هایی نیز پدید آمده است. مهم‌ترین دغدغه‌های فعالان محیط‌زیست و کارشناسان عبارتند از:
1.تخریب بافت نمکی توسط خودروها
برخی گردشگران با خودرو وارد پهنه نمکی می‌شوند. این تردد باعث شکسته‌شدن لایه‌های نمکی و ایجاد رد لاستیک‌هایی می‌شود که تا سال‌ها باقی می‌ماند و منظر طبیعی منطقه را مخدوش می‌کند. مضاف بر اینکه تخریب بافت نمکین کفه ممکن است موجب ایجاد گرد و غبارهایی شود که مستقیما در چشم باسفهرجان، حجت‌آباد و سیرجان برود.
2.آلودگی ناشی از زباله‌ها
نبود زیرساخت مناسب برای مدیریت پسماند و بی‌توجهی بخشی از بازدیدکنندگان، منجر به رها شدن زباله‌ها در کفه و حاشیه آن شده است. این پسماندها علاوه بر آلودگی بصری، برای زیستگاه‌های جانوری و گیاهی نیز خطرناک است.
3.آسیب به زیستگاه‌های حاشیه‌ای
گیاهان شورپسند و گونه‌های پرندگان مهاجر که به حاشیه کفه وابسته‌اند، از حضور بی‌ضابطه انسان و فعالیت‌های گردشگری بی‌رویه آسیب می‌بینند.
4.نبود مدیریت و آموزش گردشگری پایدار
عدم وجود تابلوهای راهنمای مناسب، مسیرهای مشخص و برنامه‌های آموزشی برای بازدیدکنندگان، موجب می‌شود بسیاری از گردشگران ناخواسته به محیط آسیب بزنند.
لزوم مدیریت پایدار گردشگری
کفه نمک سیرجان می‌تواند به یک نمونه موفق از گردشگری پایدار در ایران تبدیل شود، به شرط آنکه مدیریت و برنامه‌ریزی درستی اعمال شود. تجربه‌های جهانی نشان داده که گردشگری در چنین مناطق حساسی، نیازمند مقررات دقیق و زیرساخت‌های حداقلی اما مؤثر است.
راهکارهای پیشنهادی:
ایجاد مسیرهای مشخص و محدودیت ورود خودرو: تعیین ورودی‌های مشخص و ممنوعیت ورود مستقیم خودروها به سطح نمکی، از مهم‌ترین اقدامات حفاظتی است.
نصب تابلوهای اطلاع‌رسانی: آگاهی‌بخشی به گردشگران درباره اهمیت حفاظت از منطقه و قوانین بازدید، ضروری است.
ایجاد ایستگاه‌های مدیریت پسماند: نصب سطل‌های زباله و الزام تورها و بازدیدکنندگان به بازگرداندن زباله‌های خود.
همکاری با جوامع محلی: آموزش و به‌کارگیری مردم محلی به عنوان راهنمای گردشگری و نگهبانان محیط‌زیست.
برگزاری برنامه‌های پاکسازی: اجرای دوره‌ای برنامه‌های پاکسازی با مشارکت داوطلبان و سازمان‌های مردم‌نهاد.
تجربه‌های مشابه در جهان
در کشورهایی مانند بولیوی (سالار دو یونی) یا آمریکا (بونویل سالت فلتز)، پهنه‌های نمکی تحت قوانین سخت‌گیرانه حفاظت می‌شوند. ورود گردشگران تنها از مسیرهای مشخص و با راهنمایان مجاز امکان‌پذیر است. جریمه‌های سنگینی برای ورود خودرو به خارج از مسیر تعیین‌شده یا رهاسازی زباله در نظر گرفته شده است. این تجربه‌ها می‌تواند الگویی عملی برای حفاظت از کفه نمک سیرجان باشد.
نقش رسانه‌ها و فعالان محیط‌زیست
رسانه‌های محلی و ملی، عکاسان و فعالان محیط‌زیست می‌توانند با تولید محتوای آموزشی و فرهنگ‌سازی، نقش مهمی در حفظ این جاذبه داشته باشند. انتشار تصاویر و گزارش‌هایی که علاوه بر زیبایی‌های منطقه، خطرات و پیامدهای تخریب آن را نیز نشان دهد، می‌تواند آگاهی عمومی را افزایش دهد و فشار اجتماعی لازم برای اقدام مسوولان را ایجاد کند.
کفه نمک سیرجان میراثی طبیعی و بی‌بدیل است که در طول هزاران سال شکل گرفته است. این پهنه می‌تواند به یک قطب گردشگری طبیعی در جنوب‌شرق ایران تبدیل شود، اما آینده آن به تصمیمات امروز وابسته است. گردشگری بی‌برنامه و نبود مدیریت می‌تواند این جاذبه را در مدت کوتاهی دچار آسیب‌های جبران‌ناپذیر کند.
حفاظت از این گنجینه نه تنها مسوولیت دستگاه‌های اجرایی و نهادهای محیط‌زیستی، بلکه وظیفه هر شهروند و گردشگری است که پا به این سرزمین سفید می‌گذارد. اگر امروز برای حفظ آن اقدام کنیم، نسل‌های آینده نیز می‌توانند در سکوت کویر و زیر آسمان پرستاره، بر فرش سفید نمک سیرجان قدم بزنند و زیبایی بی‌انتها را تجربه کنند.