خط ویژه دوچرخه یا خط ویژه توقف خودروها
طرح مسیر دوچرخه‌سواری در سیرجان، در نیت و هدف، طرحی ارزشمند و تحسین‌برانگیز است اما تا زمانی که اجرای آن ناقص بدون پیش‌بینی‌های لازم و بدون نظارت و فاقد زیرساخت‌های ایمنی باشد، نه‌تنها به نتیجه نمی‌رسد، بلکه می‌تواند به ضدتبلیغی برای حمل‌ونقل پاک تبدیل و هزینه‌ای اضافی و خرج‌تراشی روی دست شهرداری باشد.
در سال‌های اخیر، توسعه حمل‌ونقل پاک به یکی از دغدغه‌های جدی مدیران شهری تبدیل شده است. کاهش آلودگی هوا، بهبود سلامت عمومی، و مقابله با ترافیک شهری از جمله اهدافی است که بسیاری از شهرداری‌ها در سراسر کشور در دستور کار خود قرار داده‌اند. سیرجان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و شهرداری این شهر با آغاز اجرای مسیرهای ویژه دوچرخه‌سواری، تلاش کرده گامی در جهت توسعه پایدار و زندگی سالم‌تر شهروندان بردارد.
اما بررسی‌ها و مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که اجرای این طرح در سیرجان با مشکلاتی جدی مواجه است؛ مسائلی که در صورت بی‌توجهی، می‌تواند نه‌تنها اهداف طرح را ناکام بگذارد، بلکه موجب دلسردی شهروندان و کاهش اعتماد عمومی به مدیریت شهری نیز شود.
مسیر هست، اما قابل استفاده نیست
خطوط ویژه دوچرخه‌سواری که اخیراً در برخی معابر اصلی سیرجان توسط شهرداری اجرا شده‌اند، از نظر ظاهری و بر اساس نقشه‌های اولیه، قرار بود مسیرهایی ایمن، مستقل و در دسترس برای استفاده دوچرخه‌سواران باشند. این مسیرها عمدتاً با رنگ‌آمیزی ساده و نصب تابلوهای هشدار مشخص نشده‌اند، و متأسفانه فاقد هرگونه جداکننده فیزیکی از مسیر وسایل نقلیه موتوری هستند.
این بدان معناست که خطوط ویژه دوچرخه، عملاً بخشی از مسیر ماشین‌رو تلقی می‌شوند و خودروها، چه برای توقف کوتاه‌مدت و چه برای پارک طولانی‌مدت، بدون هیچ مانعی وارد این خطوط می‌شوند. نتیجه کاملاً قابل پیش‌بینی است: مسیر دوچرخه‌سواری در بیشتر ساعات روز توسط خودروها اشغال می‌شود و دوچرخه‌سواران یا مجبور به عبور از میان خودروهای متوقف‌شده هستند، یا به ناچار وارد جریان پرتردد وسایل نقلیه می‌شوند که این خود تهدیدی جدی برای ایمنی آن‌هاست.
نبود نظارت و قانون‌مندی، حلقه مفقوده طرح
یکی دیگر از چالش‌های اصلی این طرح، نبود نظارت مستمر و مؤثر بر نحوه استفاده از خطوط دوچرخه است. در حال حاضر، هیچ سازوکار مشخصی برای جلوگیری از توقف خودروها در این مسیرها تعریف نشده است. نه مأمور راهنمایی و رانندگی و نه نیروهای شهرداری، به‌صورت دائمی در محل حضور ندارند و همین موضوع باعث شده تا رانندگان به‌راحتی و بدون نگرانی از جریمه یا تذکر، خودروهای خود را در مسیر دوچرخه پارک کنند.
این در سیرجان با فرهنگ رانندگی نامناسبی که دارد می‌بایست مورد پیش‌بینی قرار می‌گرفت که دست کم تابلوهای هشدار و راهنمایی نیز شکل صحیح نصب شوند یا جداکننده‌ی بتنی و فلزی باشد که برای رانندگان به اندازه کافی واضح شود حق و امکان ورود یبه مسیر ویژه‌ی دوچرخه را ندارند.
این کم دقتی در اجرای این مسیر موجب می‌شود تا مسیر ویژه دوچرخه، بیشتر به یک «خط تزئینی» تبدیل شود تا یک مسیر واقعی برای استفاده روزمره شهروندان.
خطر برای دوچرخه‌سواران، شکست برای طرح
شاید مهم‌ترین پیامد این اجرای ناقص، به خطر افتادن جان و سلامت دوچرخه‌سواران باشد. جوانانی که برای ورزش یا رفت‌وآمد روزمره از دوچرخه استفاده می‌کنند، حالا یا باید خطر عبور از کنار خودروهای پارک‌شده را بپذیرند یا از مسیر اصلی عبور کنند که آن هم در خیابان‌های شلوغ سیرجان، خطر جدی تصادف را به همراه دارد.
از سوی دیگر، اجرای ناقص و ناکارآمد طرح، سبب بی‌اعتمادی عمومی نسبت به برنامه‌های شهرداری می‌شود. وقتی یک پروژه شهری نتواند به اهداف اولیه خود برسد و در عمل مورد استفاده شهروندان قرار نگیرد، به جای تشویق مردم به مشارکت در طرح‌های مشابه، آن‌ها را دلسرد و بی‌تفاوت می‌کند. این شکست‌ها در سطح افکار عمومی باقی نمی‌ماند و در بلندمدت می‌تواند بر سرمایه اجتماعی مدیریت شهری نیز تأثیر منفی بگذارد.
راهکار چیست؟
برای اصلاح این وضعیت، گام‌های مشخصی باید در دستور کار شهرداری و سایر نهادهای مرتبط قرار گیرد. مهم‌ترین اقدام، ایجاد جداکننده‌های فیزیکی بین مسیر دوچرخه و مسیر خودروهاست. اما حتا اگر این جداکننده‌ها از جنس پلاستیک هم باشد، توسط خودروها در سیرجان شکسته خواهد شد. آنچنان که خط بلوکی جداکننده در خیابان وحید سیرجان با اینکه از جنس بتن بوده نیز اخیرا تویط خودروها شکسته و کج شده و در عمل در حال استهلاک است.
